DELİLER VE DAHİLER
The Professor and the Madman orijinal isimli, Türkiye gösteriminde adı “Deli ve Dahi” olan 2019 yapımı, Simon Winchester'ın The Surgeon of Crowthorne isimli kitabından uyarlanmış meşhur Oxford İngilizce Sözlüğünün ilk baskısının derlemesi projesinin hikayesini anlatan değerli bir sinema eseridir ama bir bakımdan da başarısızdır. Başarısızdır çünkü; Hollywood yapımı bu filmin iki yönetmeninden ilki olan İran asıllı Farhad Safinia, yapımcının çekimleri ucuz olsun diye Oxford yerine İrlanda’da yapmalarına tepki gösterip işi yarım bırakmıştır. Ayrıca 25m USD maliyete rağmen, 6 milyon USD gibi düşük hasılat sağlayabildiği için ticari açıdan da başarısızdır. Sinema dünyasının önemli starlarından Mel Gibson ve Sean Penn baş roller aldığı filmin esasen en çok sinopsisi ve vermek istediği mesaj ilginçtir. Çok emek verilmiş bir dönem filmi, üst düzey oyunculukların ötesinde “Madness”e yapılan güzellemeyi seyretmek için bile izlenesi bir eserdir.
Profesör, muhtemelen dilbilimci- Mel Gibson 19. Asrın son çeyreğinde çok zor ve iddialı bir işe girişir. Oxford Dictionary. İşler umduğu gitmez, zaman ve iş planlaması çöker; her yerden, halktan - sokaktan bile yardım istemek zorunda kalır, ilanlar, duyurular yapılır.
Sean Penn’nin oynadığı karakter (Deli belki Dahi) Amerikan İç Savaşında cerrah göreviyle gönüllü olarak görev almış ve orduda “kafayı üşütmüş”nevroz -belki paranoyak /şizofren- hastalığına düşmesi neticesinde tamamen dağılmış bir doktordur. İngiltere’de takip edildiği ve öldürüleceği paranoyası, Penn’i alakasız birini öldürmesiyle arkasında bir dul ve yetimler bırakarak katil yapar ve akıl hastanesi – hapishaneye düşmesine sebep olur..
Birbirini tanımayan bu iki karakterden Sean Penn’in sözlük çalışmalarına katılması, çökmek üzere olan bu dev proje için 10 bin civarı sözcük üretmek suretiyle ayağa kaldırması sonucu ancak uzun yıllar sonra gerçekleşebilir. Çok sayıda görevli dil bilimcinin bile altından kalkamadığı, neredeyse akamete uğramak üzere olan bu çok zor – imkansız projeyi ayağa kaldıran katkısından dolayı Cerrah artık hapishanede el üstünde tutulmaktadır ve imtiyazlı hale gelmiştir. Çünkü Cerrahın yaptığı şey “akıllı işi” değildir; sözlüğe girmeye hazır hale gelebilmesi için her bir kelimenin anlam, menşe vb yanında en az birkaç sanat veya bilimsel eserde kullanıldığı cümleyi bulmak ve bunu yapabilmek için binlerce kitap “taramak” gerekmektedir. Yani “akıllı (normal) bir insanın” yapabileceği bir çalışma çabası ve temposu değildir. Hapishane ve sözlük çalışmaları sürecinde Deli (belki de dahi) öldürdüğü adamın dul eşiyle sıkça görüşmeye başlar ve bir süre sonra yakınlaşma bir “sapkınlığına duçar” olur.
Dünyanın en meşhur sözlüğü, Gibson’nun ölümünden sonra Cerrah’ın dehası ve delice çalışkanlığı sayesinde tamamlanmıştır. Filmin içinde “İşletme Sorunları” kapsama alanında olmayan başka trajediler de mevcuttur.
Filmin adının niçin “Profesör ve Çılgın” olarak Türkçeye çevrilmediği, kimin deli kimin dahi olduğunun ima edildiği pek belli değildir. Hatta projenin tekamül etmesini deha mı yoksa deli cesareti mi sağlamıştır, bu kavram ve anlam karışıklığında anlamak zordur.
Filmin Türkiye gösteriminde “dahi” bir bilim adamı olarak gösterilmektedir. Dahi, üstün zekalı, diğer insanlardan farklı düşünebilen, yaratıcı ve bu değerlerini kullanabilen kişiyi tanımlar. Bu filmde ise dahinin (ilim sahibi) tasarımını hayata geçiren, bunun için deliler gibi çalışan, mucizeyi gerçekleştiren kişiye “deli” denmiştir. Bu sıfat bir bakıma Türkçe dili içinde ve için de doğrudur.
İŞ HAYATININ DAHİLERİ VE DELİLERİ
Ömrü 15 -20 yılı geçmiş ve halen sektörünün önde gelen birkaç firmaları arasında olan ülkenin en büyük 2000 firması listesinde gösterilen KOBİ üzeri, iyi şöhretli, başarıya ve hedeflerine ulaşmış şirketlerinin hikayelerinde ortak veya benzer anekdotlar bulunur.
Bahse konu grup şirketler, ya aile şirketi veya birkaç ortaklı olarak kurulmuşlardır ve başarı hikayelerinin birisi çok tanınan (firmanın yüzü) en az iki kahramanı bulunur. Görünen patron – kahraman, hayalleri kuran, planlamaları yapan, yaratıcı ve dış ilişkilerde görünen kişidir. Şirketin içini yakından tanımayanların hayranlık duyduğu kişi görünen “deha” O’dur.
Başarılı şirketlerin hikayelerinin her biri, sık sık derin fikir ayrılıklarının yaşandığı, direkten dönüldüğü, uykusuz ve umutsuz sayısız günlerin yaşandığı, sıradan insanların tahammül etmesinin zor olduğu süreçleri ve dönemleri içinde bulundurur ve saklar. Bu süreçten geçen her şirket bu dönemleri atlatamaz, ya bölünür ve küçülür ya da yok olur. Yoluna devam etmeyi başaran “dev işletmelerin” “dahilerinin” yanında mutlaka bir de “delileri” vardır. "Delileri", işin en başında “bu fikir olmaz” denildiğinde “yaparız!; işin ortasında “artık bu işten vazgeçelim” denildiğinde, “ben hallederim!” demelerinden, şirketi ve "projeleri kurtarmalarından" tanıyabilirsiniz.
KİMLERDEN ŞİRKETİN DELİSİ (ÇILGINI) OLUR, KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ NELERDİR?
Hızlı hareket ederler, hızlı düşünürler ve çabuk karar verirler. Buna rağmen iyi birer analizcidirler.
Branşında kuvvetli bir teknisyenlerdir, işi herkesten iyi yaparlar, bu yüzden kül yutmazlar, O’nun bulunduğu yerde kimse kendisini "vazgeçilmez" olarak pazarlayamaz.
Aşırı çalışkan ve gayretlilerdirler, hiçbir işi gözlerinde büyütmezler. Bu onlara liderlik vasfını kazandırır, en önde mücadeleye koşturan ve giden insan görüntüsü en önemli üstünlükleridir.
Gizli veya açık özlemleri ve de hasretleri vardır. Her daim iç ceplerinde bir veya birkaç "imkansız projeleri" vardır. Bunları gizlemeyecek kadar samimidirler.
Kavgadan ve çatışmadan hiç kaçınmaz hatta hevesli görünürler. Bazen kaba ve küstah olabilirler. Bu sert görüntü sorun yaşadıkları insanların gözünü korkuttuğundan şiddet ve zorbalık kullanmalarına pek gerek kalmaz. Ayrıca çatışma ve tatsızlıkları uzatmaz, kısa sürede konuyu kapatırlar.
Bonkör hatta müsriflerdir. Harcama yapmadan kazanç olamayacağını iyi bilirler. Diğer paydaşının harcamaya kıyamadığı paraları riske atarlar, çoğunlukla da “savaşı” bu yolla kazanırlar.
İşletme çalışanlarının en güvendiği kişilerdir, iş ahlakına sahiplerdir ve vicdanlı olduklarını çevresindeki herkes hisseder.
Özel hayatları oldukça dağınıktır, düzenli bir yaşam kurmaya yatkın değildirler. Daha çok göçebe çalışmayı tercih ederler.
İşler sorunsuz gittiğinde unutulan kişilerdir, bu durum bazen O’nun şirkete yük olduğu kanaati oluşmasına bile neden olabilir.
Kaliteli, lüks ve de pahalı yaşamayı severler. Kimseden çekinmedikleri için bunu aleni yaparlar. Hakkıyla kazandıkları paranın hakkını harcarken de verirler.
Kimsenin aklına gelmeyen veya risk almadığı şahsi yatırımlar yaparlar, çoğu Deli yaşlılıklarını olağanüstü büyük servetlere sahip olarak yaşar.
Yasal ve ticari sınırları zorlamaktan ve aşmaktan çekinmezler, ama nedense başları bu nedenle belaya pek girmez, girse de bir şekilde sıyrılabilirler.
Kendilerine göre katı ahlaki prensipleri vardır. Bu ilginç fıtrata örnek olarak “Deli ve Dahi” filmini izlemeleri ve “Deli’nin (Dahi) yapmak istemediği bir şeyi yapmamak için kendi vücuduna ne tür zarar verdiğini” gösterebiliriz.(Spoil?)
Eğer varsa ve gözlemleyebiliyorsanız yukarıdaki kişilik özelliklerinin kaç tanesinin çevrenizdeki yönetici ve patronlara ne kadar uygun olduğunu belirleyebilirsiniz. Eğer bu sayı en az 6 adet ise yakınınızda bir şirket kahramanı var demektir.
Şerif Elender
Kıdemli Danışman
Ekonomi - Finans
Her hakkı mahfuzdur. İzinsiz hiç bir şekilde kopyalanamaz ve yazarın ismi zikredilmeden alıntılanamaz.
11 Ocak 2020